Vì sao nghệ thuật hiện đại lại tồi tệ đến vậy

Vì sao nghệ thuật hiện đại lại tồi tệ đến vậy?

“Mona Lisa”, “Đức Mẹ khóc Chúa Jesus”, “Cô gái đeo hoa tai ngọc trai”… Trong vòng hai mươi thế kỷ, các nghệ sĩ đã làm xã hội phương Tây phong phú hơn bằng những tác phẩm đẹp đến kinh ngạc của họ. Từ Leonardo da Vinci, Rembrandt, đếnBierstadt… các bậc thầy nối tiếp bậc thầy đã cho ra đời vô số những tác phẩm khơi gợi niềm cảm hứng cho lớp người đi sau chúng ta. Những tác phẩm ấy, chúng nâng cao và khiến chúng ta thêm sâu sắc trong nhận thức. Và các bậc thầy ấy đã tạo nên điều này bằng cách đòi hỏi chính bản thân phải đặt ra những chuẩn mực cao nhất cho sự hoàn thiện, dựa trên tác phẩm của mỗi thế hệ đi trước, để từ đó tiếp tục khao khát vươn tới những đỉnh cao hơn ở thế hệ của mình.

Nhưng từ thế kỷ 20, đã có một điều kỳ lạ xảy ra. Tính uyên thâm, sự truyền cảm và cái đẹp đã bị thay thế bởi cái mới, sự khác biệt và xấu xí. Ngày hôm nay, sự ngớ ngẩn, vô nghĩa và tởm lợm toàn diện lại được đưa lên như cái hay nhất của nghệ thuật.

Nếu như Michelangelo từng mất hàng trăm, hàng ngàn giờ để tạc bức tượng David của ông từ đá thì bảo tàng Nghệ thuật Los Angeles (LACMA) chỉ cho chúng ta xem đá – một tảng đá đúng nghĩa – nặng tới 340 tấn.

Tượng “David” của Michelangelo trong bảo tàng viện Hàn lâm Mỹ thuật Florence

“Khối lượng bay lên” (Levitated Mass) – 2012 của Michael Heiser – Một tảng đá nặng 340 tấn (Bảo tàng Nghệ thuật Los Angeles). Tạp chí Complex Magazine đã liệt tác phẩm này vào 1 trong 50 tác phẩm có tính biểu tượng cao nhất trong vòng 5 năm qua.

Chuẩn mực đã trượt sâu xuống như vậy đấy! Thế nhưng, việc này đã xảy ra như thế nào? Làm sao mà điều cốt lõi của nghệ thuật (tính Chân – Thiện – Mỹ) hướng tới sự hoàn hảo và xuất sắc của một ngàn năm lại chết rụi hết như vậy?

Nó không chết. Mà chính xác là nó đã bị gạt ra. Vào nửa cuối thế kỷ 19, một nhóm nghệ sĩ được gán cho cái tên “Các hoạ sĩ Ấn Tượng” đã nổi loạn chống lại Viện Hàn lâm Mỹ thuật Pháp, chống lại sự đòi hỏi phải tuân theo các chuẩn mực cổ điển của hoạ viện. Bất kể ý đồ của họ là gì, các hoạ sĩ thuộc trường phái mới này đã gieo rắc những hạt giống đầu tiên của chủ nghĩa thẩm mỹ tương đối với tư duy: “Cái đẹp là ở trong mắt người xem”.

Ngày nay ai cũng thích các hoạ sĩ Ấn tượng. Và cũng như hầu hết các cuộc cách mạng, thế hệ đầu tiên này (hay đại loại như thế) đã sản sinh ra các tác phẩm có giá trị đích thực. Monet, Renoir,Degas… vẫn còn gìn giữ được những yếu tố của hình hoạ và cách thể hiện chính thống, nhưng với mỗi thế hệ mới ra đời, chuẩn mực lại suy thoái cho đến khi không còn chuẩn mực nào nữa. Tất cả những gì còn lại chỉ là sự biểu hiện cá nhân.

Biểu đồ sự suy thoái của chuẩn mực nghệ thuật. Theo biểu đồ này chuẩn mực nghệ thuật tụt xuống số 0 kể từ những năm 1970 khi nghệ thuật ý niệm, nghệ thuật trình diễn và nghệ thuật sắp đặt ra đời.

Sử gia nghệ thuật nổi danh Jacob Rosenberg từng viết rằng:“Chất lượng trong nghệ thuật “không đơn thuần là quan điểm cá nhân mà có thể được dõi theo một cách khách quan cao độ.”. Nhưng ngày nay ý tưởng cho một chuẩn mực tổng quát về chất lượng trong nghệ thuật, nếu không bị công khai chế giễu, thì cũng thường gặp phải sự phản biện mạnh mẽ.

“Vậy làm thế nào để đo lường được nghệ thuật một cách khách quan?” – Người ta hỏi tôi như thế. Để trả lời, tôi đơn giản chỉ cho họ thấy sự khác nhau giữa nghệ thuật được sinh ra bởi các chuẩn mực so với những gì được sản sinh bởi chủ nghĩa tương đối.

Loại thứ nhất cho chúng ta các tác phẩm như “Sự ra đời của thần Vệ Nữ” hay “Cái chết của lực sĩ giác đấu”.

“Sự ra đời của Thần Vệ Nữ” (The Birth of Venus) – 1486 của Sandro Botticelli – Tempera trên ván gỗ

“Cái chết của lực sĩ giác đấu” (Dying Gaul) – Bản sao La Mã cổ đại từ một bức tượng Hy Lạp cuối Thế Kỷ thứ 3 trước CN

Trong khi loại thứ hai cho chúng ta “Đức Mẹ Đồng Trinh Mary”được tạo bởi phân voi cùng các hình ảnh khiêu dâm, hay “Petra” – một bức tượng đoạt giải thưởng mô tả một nữ cảnh sát đang ngồi xổm tiểu tiện, được nhấn mạnh bởi một vũng nước tiểu bằng nhựa tổng hợp.

“Đức Mẹ Đồng Trinh Mary” (The Holy virgin Mary) – 1996 của Chris Ofili – Chất liệu hỗn hợp gồm sơn dầu, nhựa polyester, phân voi, và dán các hình ảnh bộ phận sinh dục nữ.

“Petra” (2010) của Marcel Walldorf – Tượng silicon và kim loại. Bức tượng đã đoạt giải ba, trị giá 1000 euro, của Kunstpreis für Nachwuchskünstler (giải thưởng cho các hoạ sĩ trẻ) của quỹ Leinemann năm 2011. Hội đồng chấm giải cho rằng bức tượng đã chỉ rõ “sự khác biệt giữa lĩnh vực công cộng và lĩnh vực riêng tư”. – wiki

Thiếu các chuẩn mực thẩm mỹ, chúng ta không có cách nào để thẩm định tính thẩm mỹ hay phế phẩm. Đây là một bài kiểm tra của tôi dành cho các sinh viên cao học, tất cả đều rất tài năng và được đào tạo tốt.

“Hãy phân tích bức hoạ sau đây của Jackson Pollock và giải thích vì sao nó đẹp.”

Chỉ sau khi họ cho tôi những câu trả lời rất hùng hồn như: Ấn tượng, Độc đáo… hay “Đó là sự cân bằng mang tính ngẫu nhiên một cách tuyệt đối”… thì tôi mới cho họ biết rằng bức hoạ ấy, thực ra chỉ là một mảnh chụp gần cái tạp dề dính màu mà tôi mặc khi vẽ. Nhưng tôi không chê trách họ. Ở địa vị họ, có lẽ tôi cũng sẽ làm như vậy… bởi gần như không thể phân biệt được tranh của Pollock với cái tạp dề vấy màu của tôi.

Đây là toàn bộ cái tạp dề của Robert. Khi ra đề bài cho sinh viên, ông crop đoạn phía trên lại thành 1 bức tranh.

“Vậy ai sẽ xác định phẩm chất?” – đó là một thách thức khác mà tôi gặp phải. Nếu thành thực về trí tuệ, tất cả chúng ta đều biết những tình huống nào sẽ được ghi nhận và phụ thuộc vào sự giám định chuyên nghiệp. Hãy lấy ví dụ với môn trượt băng nghệ thuật, nơi mà sự xuất sắc được đánh giá bởi các chuyên gia trong lĩnh vực này. Rõ ràng bạn sẽ lấy làm buồn cười trước một thí sinh ngã lăn trên sân rồi lại yêu cầu tiết mục của anh ta phải sánh ngang với một vận động viên tốt nhất.

Chẳng những chất lượng giảm sút, mà đề tài cũng đi từ sự thăng hoa tới rác rưởi. Ở nơi mà trước kia các nghệ sĩ từng dùng tài năng của mình để thể hiện những tác phẩm có giá trị, mang tính toàn vẹn từ lịch sử, văn chương, tôn giáo đến thần thoại… thì ngày nay, nhiều nghệ sĩ chỉ đơn thuần dùng nghệ thuật của họ như 1 thứ tuyên ngôn, không nằm ngoài mục đích gây sốc. Các nghệ sĩ trong quá khứ đôi khi cũng thể hiện tuyên ngôn, nhưng những giá trị xuất sắc về mặt thị giác trong các tác phẩm của họ không bao giờ phải trả giá.

Thế nhưng, lỗi không chỉ thuộc về các nghệ sĩ. Cái gọi là cộng đồng nghệ thuật cũng có lỗi giống như vậy. Đó là các giám đốc bảo tàng, chủ gallery hay các nhà phê bình nghệ thuật… Những người đã khuyến khích và tạo điều kiện tài trợ cho những thứ rác rưởi lên ngôi. Chính họ là người đã bênh vực thể loại tranh tường (grafitti) và gọi đó là thiên tài hay ủng hộ cho sự tục tĩu và coi đó là ý nghĩa. Thực chất, những đối tượng này mới chính là những ông vua cởi truồng của nghệ thuật, bởi lẽ còn ai khác bỏ ra 10 triệu dollars cho một hòn đá và nghĩ đó là nghệ thuật?

Vậy tại sao chúng ta lại là nạn nhân cho tất cả thứ thị hiếu tồi tệ đó?

Không, chúng ta không là nạn nhân! Bởi chúng ta có thể thay đổi.

Suy cho cùng, thì một gallery nghệ thuật cũng chỉ là một nơi kinh doanh như bất kỳ nơi kinh doanh nào khác. Nếu sản phẩm làm ra không thể bán được, nó sẽ không được làm ra nữa. Chúng ta có thể ủng hộ các tổ chức như The Art Renewal Center (Trung tâm làm mới nghệ thuật) với những hoạt động nhằm khôi phục các chuẩn mực khách quan của nghệ thuật. Bên cạnh đó, chúng ta cũng có thể ủng hộ việc giảng dạy bộ môn thưởng thức nghệ thuật cổ điển trong các trường học.

Hãy ủng hộ những thứ chúng ta biết là tốt và phớt lờ những gì không phải như thế.

Tiện thể nói luôn, cái nền trắng các bạn đang nhìn thấy sau lưng tôi không đơn thuần chỉ là một bảng trắng đâu nhé. Đó là một bức hoạ thuần trắng của một hoạ sĩ sáng giá có tên Robert Rauschenberg tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại San Francisco.

Tôi là Robert Florczak, làm việc cho Đại học Prager.